Ik krijg regelmatig de vraag: maar hoe doe je dat dan met de toepassing van de tekst als je verklarend preekt? Achter die vraag kunnen allerlei onterechte vooroordelen schuilgaan. Misschien heeft de vraagsteller ooit een verklarende preek aangehoord (of zelf gehouden) die niet veel verschilde van een lezing op de theologische opleiding – goed gestructureerd en to the point, maar met weinig urgentie of pastorale bewogenheid gebracht. Dit soort verklarende preken hebben vaak weinig tot geen toepassing. Maar het kan ook zijn dat de vraagsteller de toepassing in die preek gewoon niet als een toepassing herkend heeft.
William Perkins, een groot puriteins theoloog uit Cambridge in de zestiende eeuw, leerde predikanten om zich verschillende types hoorders voor te stellen en voor elk van hen een toepassing te maken – voor verharde zondaren, voor twijfelende zielen, voor ingezonken gelovigen, voor radicale pas-bekeerden, enzovoorts.
Het advies van Perkins is nuttig, maar hopelijk brengen we dat ook al lang in de praktijk. Ik wil het onderwerp een beetje anders aanvliegen. Er zijn niet alleen verschillende soorten hoorders, er zijn ook verschillende soorten toepassingen. Als een gedeelte van Gods Woord duidelijk, met overtuiging en met urgentie uitleggen, zijn er ten minste drie verschillende soorten toepassingen mogelijk. Die gaan terug op die verschillende problemen waar we in ons leven met God tegenaan lopen.
Ten eerste hebben we te kampen met het voortwoekerende kwaad van onwetendheid. Ten tweede worstelen we met twijfel, vaak nog meer dan we op het eerste gezicht denken. Ten derde hebben we te strijden met de zonde – of het nu gaat om directe ongehoorzaamheid of om zondige nalatigheid. Als predikanten zien we elke keer dat we Gods Woord verkondigen uit naar verandering op alle drie die fronten, zowel in ons eigen leven als in dat van onze hoorders. En alle drie die problemen vragen om een gerechtvaardigde manier van toepassen.
Onwetendheid
Onwetendheid is een fundamenteel probleem in deze gevallen wereld. We zijn van God vervreemd geraakt. We hebben onszelf onttrokken aan de directe gemeenschap met onze Schepper. Het hoeft ons dan ook niet te verbazen dat het in zichzelf al een krachtige manier van toepassen is als we mensen op de hoogte stellen van de waarheid over God. We kunnen in feite niet zonder die vorm van toepassing.
Dit moet je niet opvatten als een excuus om kille, gevoelloze preken te gaan houden. Ik word minstens zo enthousiast van preken waarin duidelijk wordt hoe het is als van preken waarin we tot van alles en nog wat opgeroepen worden. De oproep tot geloof en bekering in het evangelie hebben geen enkele betekenis als we niet weten hoe het zit met God, onszelf en Christus. Informatie is van levensbelang. We worden opgeroepen om te onderwijzen in de waarheid en een heerlijke boodschap over God te verkondigen. We willen dat de mensen onder ons gehoor niet langer onwetend zijn, maar kennis krijgen van de waarheid. Vanuit dat verlangen mensen bekendmaken met de waarheid is al een vorm van toepassen.
Twijfel
Twijfel is iets anders dan onwetendheid. Het houdt in dat we dogma’s of concepten waar we mee bekend zijn ter discussie stellen. Dat komt veel voor onder christenen. Twijfel is misschien zelfs een van de belangrijkste thema’s die op een zorgvuldige manier aan de orde zouden moeten komen in onze prediking. In de preek ingaan op twijfel is iets heel anders dan om tafel gaan met buitenkerkelijke geïnteresseerden om wat apologetische gesprekken te voeren. Er zijn mensen die week in week uit onder de prediking zitten en precies weten hoe het allemaal zit, maar toch worstelen met de vraag of het allemaal echt waar is. Soms zijn mensen zich niet eens bewust van hun twijfels, laat staan dat ze in staat zijn om er woorden aan te geven.
Maar als we de Schriften nauwkeurig gaan onderzoeken, ontdekken we overal vragen, onzekerheden en twijfels. Dat laat wel zien hoe groot de kracht is die twijfel op ons uitoefent en hoe makkelijk we ons laten aftrekken van het pelgrimspad. Zulke mensen – en misschien wel zulke delen van ons eigen hart – willen we proberen te overtuigen van de betrouwbaarheid van Gods Woord en van het grote belang om erin te geloven. We zijn geroepen om de betrouwbaarheid van Gods Woord steeds te benadrukken. We willen dat de mensen die naar onze preken luisteren veranderen van twijfelaars in mensen die met hun hele hart geloven in de waarheid. Zulke aansporende, ontdekkende prediking van de waarheid is toepassing.
Zonde
Ook de zonde is een probleem in deze gevallen wereld. Onwetendheid en twijfel kunnen specifieke zonden zijn of het gevolg van specifieke zonden, maar dat hoeft niet per se. Zonde is in ieder geval meer dan onwetendheid of twijfel alleen.
Je kunt er zeker van zijn dat de mensen onder je gehoor in de afgelopen week te kampen hebben gehad met ongehoorzaamheid aan God. En het is zeer waarschijnlijk dat dat ook in de nieuw begonnen week weer het geval zal zijn. Het kan om allerlei soorten zonden gaan. Soms gaat het om actieve ongehoorzaamheid, soms om passieve ongehoorzaamheid. Maar of het nu gaat om een zonde van bedrijf of van nalatigheid, zonde is hoe dan ook ongehoorzaamheid aan God.
Belangrijk onderdeel van de prediking is dat Gods kinderen vermaand worden om heilig te leven, om zo de heiligheid van God Zelf te weerspiegelen. Belangrijk onderdeel van de toepassing is dus om te laten zien wat het bijbelgedeelte te zeggen heeft voor ons gedrag in de week die voor ons ligt. Als voorgangers zijn we geroepen om Gods kinderen aan te sporen tot gehoorzaamheid aan Zijn Woord. We verlangen ernaar dat onze hoorders hun zondige ongehoorzaamheid verruilen voor vreugdevolle gehoorzaamheid aan Gods wil zoals die in Zijn Woord geopenbaard wordt. Dergelijke aansporingen tot gehoorzaamheid vallen dus zeker onder de toepassing.
Het evangelie
De belangrijkste boodschap, die elke dienst vraagt om een toepassing, is die van het evangelie. Sommige mensen hebben het goede nieuws van Jezus Christus nog niet eerder gehoord. Zelfs als ze al een keer eerder onder je gehoor hebben gezeten, kan het dat ze toen afgeleid waren, of sliepen, of zaten ze te dagdromen, of om een andere reden niet opletten. Zij moeten op de hoogte gebracht worden van het evangelie. Het moet hun verteld worden.
Anderen hebben de boodschap van het evangelie misschien al vaker gehoord, of eerder zelfs al voor waar aangenomen, maar toch zijn ze gaan twijfelen aan de waarheid van de dingen die je in de preek noemt (of veronderstelt). Ook deze mensen moeten aangespoord worden om de waarheid van het evangelie te geloven.
En dan kunnen er ook nog mensen zijn die de boodschap vaak genoeg hebben gehoord en ook best begrijpen, maar toch aan de zonde blijven vasthouden. Ze hebben het evangelie misschien zelfs als waarheid aanvaard, maar toch bekeren ze zich niet en stellen ze hun vertrouwen niet op Christus. Voor deze hoorders is de krachtigste toepassing die je kunt maken de vermaning dat ze de zonde moeten haten en tot Christus moeten vluchten. In al onze preken moeten we het evangelie proberen toe te passen door de mensen te informeren, aan te sporen en te vermanen.
Een veel voorkomende uitdaging voor voorgangers die Gods Woord in hun preken willen toepassen, is dat er altijd wel mensen met specifieke noden zijn die denken dat je geen toepassing maakt, omdat je hun specifieke probleem niet ter sprake brengt. Hebben ze gelijk? Niet per se.
De situatie verbetert misschien wel als je de verschillende genoemde categorieën vaker of nadrukkelijker gaat aanspreken, maar het kan ook goed zijn om mensen te informeren of te vermanen om met de zonde te breken, terwijl ze zelf denken dat ze dat helemaal niet nodig hebben.
Tot slot nog dit: in Spreuken 23:12 staat: ‘Laat uw hart tot vermaning komen en uw oor tot woorden van kennis.’ Als het in de Bijbel gaat om de toepassing, is dat eigenlijk nooit om de taak van degene die het Woord predikt (zoals de homiletiek leert), en zelfs niet van de Heilige Geest (zoals de systematische theologie terecht leert), maar is het de taak van degene die de boodschap hoort. We zijn geroepen om het Woord in ons eigen leven toe te passen.
Dat is komende zondag misschien wel de belangrijkste toepassing die we moeten maken – daar zullen al Gods kinderen baat bij hebben.
