Dat is een vraag die ik regelmatig krijg van mensen die bijbelkringen leiden in de gemeente waar ik mag dienen. En het liefst zou ik hun (en jou) dan een toverformule geven waarmee ze direct uitkomen bij de hoofdgedachte van de tekst, of nog beter, bij de toepassing.
Ik heb die toverformule niet. Maar ik denk wel dat er een handvol dingen zijn die je in de tekst kunt proberen terug te vinden en die je zullen helpen om tot de kern te komen, waar in de Bijbel die tekst ook staat.
1. Structuur en nadruk
Let in de eerste plaats goed op de structuur van een schrifgedeelte en kijk waar de nadruk op valt. Ik begin graag met de structuur; de manier waarop het gedeelte kan worden opgedeeld in verschillende onderdelen die samen een geheel vormen.
Hoe je de structuur bepaalt, hangt natuurlijk een beetje af van het soort tekst waar het om gaat. Als ik een geschiedenis bestudeer, kunnen de verhaallijn en de verschillende karakters nuttig zijn. Ik zoek dan naar de setting van het verhaal, naar de climax en naar de ontknoping. Als ik een toespraak of een brief bestudeer, zoek ik naar de spits in het betoog. Als ik poëzie bestudeer, probeer ik de verschillende verzen te onderscheiden en die vat ik dan samen.
En waar in de Bijbel ik me ook bevind, ik zoek áltijd naar herhalingen van woorden en gedachten. Een letterlijke bijbelvertaling kan je hierbij helpen. Ik stel graag de vraag: hoe heeft de auteur dit gedeelte opgezet? En als zich dan een structuur begint uit te tekenen, vraag ik mezelf af wat deze structuur zegt over het gedeelte: waar valt de nadruk op?
2. De context
Let in de tweede plaats op de context. Geen enkel bijbelgedeelte staat op zichzelf. Integendeel, elk vers is onderdeel van een betoog, een verhaal of een verzameling gegevens die de auteur met een bepaalde bedoeling op die manier heeft gerangschikt.
Wat voor en na de tekst komt is belangrijk en helpt om het gedeelte zelf te begrijpen. Misschien laat het zien welk onderwerp de auteur precies aan de orde wil stellen. Misschien krijg ik daardoor wel zicht op de manier waarop het betreffende bijbelboek is opgebouwd. Het opent misschien wel mijn ogen voor een foutieve interpretatie van de tekst. En het kan zelfs helpen om de historische situatie van de eerste lezers te begrijpen.
Context is essentieel. We moeten ons steeds weer de vraag stellen: waarom heeft de auteur dit gedeelte hier neergezet, op deze plek binnen het geheel van het bijbelboek?
3. Het thema van het bijbelboek
Gezien mijn opmerkingen over de context hoeft het niet te verbazen dat het ook zinvol is om nog verder uit te zoomen en te kijken naar het bijbelboek als geheel. Welke boodschap wil de auteur overbrengen met dit boek?
Het vraagt natuurlijk wel wat studie om het thema van een compleet bijbelboek te doorgronden. Toch denk ik dat het belangrijk is om je af te vragen: hoe verhoudt dit gedeelte – en dan met name de nadruk die ik heb gevonden dankzij het bestuderen van de structuur – zich tot het overkoepelende thema van dit bijbelboek.
4. Theologische reflectie
In Lukas 24 vers 13 tot 49 leert Jezus ons dat de hele Schrift van Zijn dood en opstanding getuigt, en dat de vrucht op dit evangelie bekering en vergeving van zonde is. Als we dit niet verstaan, lopen we het risico dat we een gedeelte wettisch uitleggen, of op een of andere manier los van het evangelie.
Daarom is het van groot belang om alle bijbels-theologische hulpmiddelen te gebruiken om de vraag te beantwoorden: welke link is er te leggen tussen dit gedeelte en het evangelie? Er zijn natuurlijk talloze manieren om dat op een verkeerde manier te doen, dus het is belangrijk om verbanden te leggen die goed te rechtvaardigen zijn.
5. De hoofdgedachte
Als je de structuur, de context, het thema van het bijbelboek en de theologie hebt gehad, wordt het tijd om alle lijnen samen te laten komen. Of je dit nu de spits, de hoofdgedachte of de kern van het gedeelte noemt, als je deze laatste stap maar wel maakt. Ik stel mezelf vaak de vraag: wat probeert de auteur zijn oorspronkelijke publiek duidelijk te maken? Wat zegt hij precies? Wat is zijn hoofdboodschap?
Hou jezelf niet voor de gek; dit is geen gemakkelijk proces. Ik heb er zelf een uur of twee voor nodig als het gaat om de voorbereiding van een bijbelkring en misschien wel twaalf uur voor een preek! Maar of je nu veel of weinig tijd hebt, ik denk dat dit toch de meest heilzame weg is.
Als je de hoofdgedachte eenmaal helder hebt, moet je natuurlijk nog nadenken over een toepassing. Maar als het gaat om de exegese van de tekst, is dit de manier waarop ik het zou aanpakken.
- Hoe heeft de auteur het gedeelte opgezet?
- Waarom zegt de auteur dit hier, op deze plek in het geheel van zijn boek?
- Hoe verhoudt dit gedeelte zich tot het thema van het betreffende bijbelboek?
- Wat is het verband tussen dit gedeelte en het evangelie?
- Wat probeert de auteur zijn oorspronkelijke publiek duidelijk te maken?
Als je meer wilt lezen over deze materie, verwijs ik je graag naar het boek ‘Prediking’ van David Helm. Dit boek is vertaald door Geloofstoerusting en verkrijgbaar via de webshop.
