Niemand vind het leuk om te denken dat hij een hypocriet is. Daarom stellen we ons bij hypocrisie hele erge dingen voor en verklaren onszelf vervolgens onschuldig. Bij een hypocriet persoon denken we aan een zelfingenomen persoon die beukt tegen de tafel tegenover Gods veroordeling van zonden. Iemand die zich niet bewust is van de stank van de zonde en het egoïsme in zijn eigen leven. We denken aan iemand die met zijn handen over elkaar tegenover iemand staat, met de neus hoog in de lucht. Dan schudden we onze hoofden richting deze hypocrieten die denken dat ze zonder zonden zijn en voelen wij ons veilig op afstand. ‘Wij zijn gelukkig niet zoals hen!’
Maar wat er als het plaatje helemaal verkeerd is? Als het ware beeld van hypocrisie wazig is? Hoe kan zonde en rebellie stiekem in onze leven sluipen zonder dat we ons er van bewust zijn?
Hypocrisie en het verminderen van je zonden
In zijn klassieke werk over berouw neemt Thomas Watson de tijd om de met genade vervulde christen en de hypocriet te onderscheiden.
“Een begenadigde ziel maakt van zijn zonden het grootste wat er is, terwijl een hypocriet er het beste van maakt. Ze ontkennen niet dat ze zondaren zijn, maar doen wat ze kunnen om de zonden te verminderen.”
We willen ons een hypocriet graag voorstellen als een eigengerechtige aansteller of kakker die zijn eigen zondigheid ontkent en roemt in eigen vermeende perfectie. Maar Watson schildert iets wat veel dichterbij onszelf komt. Hypocrieten zeggen niet dat ze perfect zijn, ze denken alleen dat hun zonden niet zo erg zijn.
Hypocrieten ontkennen hun zonden niet, ze maken ze kleiner!
De beste reactie op zonde is natuurlijk om die aan God te belijden en te treuren over hoeveel pijn het Gods hart doet. Of, zoals Watson het verwoorde, je zonden groot doen zijn door ze echt onder ogen te komen. Dat houdt in: je zonden zien in het felste licht dat we ons maar kunnen voorstellen, om dan te beseffen dat we nooit kunnen zien hoe schadelijk het is ten opzichte van een heilige God. De hypocriet doet het tegenovergestelde: zijn reactie op de zonde is om die te verkleinen, om de ernst van de zonde te minimaliseren.
Hypocrisie en het verzinnen van excuses
Hoe weet je of jij ook je zonden verkleint? Op de manier waarop je uitvluchten verzint. Watson schrijft:
“In plaats van tranen van berouw gebruiken ze argumenten om zichzelf te verdedigen.”
Het waarschuwingsteken van hypocrisie is wanneer jouw hart overspringt naar excuses om jouw zonden te verontschuldigen, in plaats van ze te belijden. Wanneer al je energie gaat naar het excuseren of verdedigen van je zonden (zelfs als je weet dat je daden zondig zijn!) dan verdubbel je liever jouw zonde dan je te buigen in berouw.
Het trotse hart wil zich rechtvaardigen. Het berouwvolle hart ziet af van rechtvaardiging van zichzelf omdat het weet dat dit zinloos is.
Saul – van koning tot bezoeker van een waarzegger
Watson gebruikt het voorbeeld van koning Saul die er niet in geslaagd is om Gods gebod in de strijd te gehoorzamen. En zich vervolgens excuseert bij de profeet Samuel waarom hij God niet helemaal kon gehoorzamen (1 Samuel 15). Sauls redenering leek terecht in eerste instantie: hij wilde tenslotte de oorlogsbuit wijden aan de Heere? Hij verdedigde zijn compromis met goede motieven. Saul maakte het beste van zijn zonden.
Hoe reageerde Samuel, de profeet? Hij probeerde Saul wakker te schudden door hem te laten zien hoe groot zijn ongehoorzaamheid was. En hier wil ik graag de nadruk op leggen: Samuel vergeleek de ongehoorzaamheid van Saul met tovenarij.
Op het eerste gezicht lijkt deze kritiek overdreven. Saul was toch niet zo’n verschrikkelijke koning? Hij had niet zo iets lafhartigs gedaan als zich met occultisme bezig houden? Samuels woorden om Sauls ongehoorzaamheid met tovenarij te vergelijken is bedoelt om ons de schrik aan te jagen.
Jaren later, kort voor zijn dood, bezoekt de bange koning Saul de tovenares van Endor om contact met de doden te maken. Zo gek als het leek aan het begin van Sauls regering, zo waar bleken de woorden van Samuel door de daden van Saul aan het einde van zijn leven. Saul was een eind op de weg; maar wat begon als rebellie eindigde in het hol van de tovenares.
Hypocrieten, kijk in de spiegel!
Het is gemakkelijk om een karikatuur te maken van een hypocriet en jezelf dan te distantiëren van dat portret. Maar dat is uiteraard ook een vorm van hypocrisie.
We zijn veel beter af als we onze zonden zetten in het felst mogelijke licht – en ontdekken wat onze zonden doen met het hart van God en de mensen om ons heen. Het zien van de ware aard van onze zonden leidt tot nederigheid en belijdenis. Het minimaliseren en goedpraten van onze zonde leidt tot excuses en rechtvaardiging van onszelf. En dat versnelt ons afglijden op de helling van rebellie.
