In augustus 1553 werd Michael Servet in Genève, de woonplaats van de reformator Johannes Calvijn, gearresteerd voor ketterij. Twee maanden later werd hij geëxecuteerd. In online artikelen lees je dat Calvijn iedereen die het niet met hem eens was systematisch gestalkt zou hebben en hen eigenhandig afgeslacht heeft. Dit plaatje, geschetst door zijn critici, is een karikatuur die de waarheid ernstig geweld aandoet.
Laten we voordat we Calvijn veroordelen als een harteloze tiran eerst eens naar de feiten in deze zaak kijken.
Er zijn hier een aantal zaken om in overweging te nemen:
1. Ketterij was een halsmisdaad in Genève. In tegenstelling tot de moderne, Westerse scheiding van kerk en staat bestond in de wereld van Calvijn die scheiding niet. Je schuldig maken aan een theologische dwaling was gelijk aan het overtreden van de wet. Dit politieke systeem was de norm voor vrijwel de hele wereld. Het was zelfs zo dat alle protestanten en Rooms Katholieken die destijds om advies gevraagd waren, het eens waren met de executie.
2. Calvijn was niet de absolute autoriteit in Genève en zeker geen dictator, zoals hij wel regelmatig wordt afgeschilderd door verkeerd geïnformeerde schrijvers. De gemeenteraad (die de zaak officieel besliste) waren in oppositie met Calvijn (die geen burger van Genève was) en gebruikten deze rechtszaak om hun autoriteit over hem te demonstreren. Calvijn had niet de uiteindelijke bevoegdheid om Servet te veroordelen of te redden.
3. Servet werd niet veroordeeld voor Arminianisme, maar voor Pelagianisme (het ontkennen van de zondeval), Modalisme (een dwaalleer die de Drie-eenheid ontkent), Pantheïsme (het ontkennen van een duidelijk verschil tussen de Schepper en de schepping) en nog een aantal andere serieuze theologische misstanden. Als je de meest sensationele internet artikelen moet geloven was Calvijn vijandig naar iedereen die zich uitsprak tegen het Calvinisme. In werkelijkheid sprak hij zich uit tegen iedereen die zich keert tegen het Evangelie.
4. Bijna twee decennia eerder had Servet Calvijn gevraagd om de veiligheid van Genève te verlaten om hun verschillende standpunten te bespreken. Ook al werd Calvijn gezocht door de leiders van het gebied waar ze elkaar zouden ontmoeten, hij ging erheen met gevaar voor eigen leven in de hoop Servet te kunnen winnen voor de waarheid van het Evangelie. Servet kwam nooit opdagen.
5. Calvijn had een briefwisseling met Servet zowel voor als tijdens zijn gevangenschap, waarin hij hem aanspoorde af te zien van zijn dwaling. In één zo’n brief schreef hij: “Ik heb geen hekel aan je en ook veracht ik je niet; ook wens ik je niet te vervolgen; maar ik zal spijkerhard zijn als ik merk dat je de gezonde leer beledigd met zoveel brutaliteit.” Later terugkijkend schreef Calvijn: “Ik heb hem er vriendelijk aan herinnerd hoe ik meer dan 16 jaar eerder mijn levend gewaagd had om hem te winnen voor onze Heiland. Ik zou trouw mijn best gedaan hebben om hem te verzoenen met alle goede knechten van onze God. Hoewel hij altijd de discussie uit de weg ging heb ik nooit opgegeven hem op vriendelijke wijze te wijzen op zijn fouten door mijn brieven. In één woord, ik had alle menselijkheid betracht totdat hij verbitterd raakte door mijn goede advies en mij allerlei soorten woede en kwaadheid voor de voeten wierp.”
6. Calvijn bezocht Servet in de gevangenis en bad met en voor hem. J.I. Packer zei hierover: “Calvijn toonde meer pastorale zorg voor Servet dan wie ook betrokken bij deze zaak.”
7. Zoals Bruce Gordon schrijft: “Ketterij was in die dagen een halsmisdaad, maar Calvijn wilde niet dat Servet zou sterven.” Toen de raad het vonnis uitsprak dat Servet geëxecuteerd zou worden door middel van verbranding was Calvijn de enige die daar tussenbeide kwam en verzocht om de mildere straf van onthoofding. De raad wees dit af.
Over Calvijns rol in de zaak Servet schrijft de historicus Paul Henry:
“…een beter begrip van het legaal instituut, onderzocht vanuit de zienswijze gevormd door de tijd waarin hij leefde, zal hem volledig zuiveren van alle blaam. Zijn gedrag werd niet bepaald door persoonlijke gevoelens; het was het gevolg van een strijd die deze man al jaren streed tegen de neigingen tot de vervalsing van de leer, die de kerk dreigde te ruïneren. Ieder tijdperk moet beoordeeld worden naar de toen geldende wetten; en Calvijn kan in alle eerlijkheid niet worden beschuldigd van enige andere overtreding dan tegen ons kan worden ingebracht wanneer we bepaalde misdaden straffen met ter dood veroordelen.”
Ook al zullen we het misschien niet eens zijn dat Calvijn volledige verschoond is van alle blaam in deze zaak, de werkelijke omstandigheden zouden in ieder geval de heftige beschuldigingen tegen hem moeten temperen. Calvijn en de andere leidende hervormers uit die dagen waren het eens met de ter dood veroordeling van een ketter, maar maakt dat enkele feit hun hele leer ongeldig? Kunnen we de Psalmen niet meer serieus nemen om wat David deed aangaande Batsheba en Uria? Is de lafheid en het vooroordeel van Petrus reden om zijn brieven te negeren? Er is er maar Eén die ooit de lakmoesproef van het perfecte karakter heeft doorstaan. Dit soort zwakheden en fouten in zijn volgelingen laten des te meer de genade zien die God over ons uitgiet over zo verschrikkelijke zondaars als wij.
Jaren later op zijn sterfbed schreef Calvijn: “Met mijn hele ziel omarm ik de genade die God mij geschonken heeft door Jezus Christus, mijn zonde verzoenend met de verdiensten van Zijn dood en lijden, dat Hij op die manier voldoening heeft gebracht voor al mijn fouten en overtredingen en ze heeft uitgewist van zijn gedachtenis… Ik belijd dat ik onnoemelijk vaak gefaald heb in het uitvoeren van mijn bediening en had Hij mij niet met grenzeloze goedheid bijgestaan, dan was alle ijver was vluchtig en ijdel geweest. Hierom getuig en verklaar ik dat ik op geen enkele andere zekerheid vertrouw voor mijn redding dan deze en alleen deze, namelijk dat wanneer God de Vader der genade is, Hij zich als zo’n Vader aan mij betonen zal, die mezelf erken een miserabele zondaar te zijn.”
Bron: http://www.thevillagechurch.net/the-village-blog/calvin-killed-a-man/
