Bijbelse theologie is een manier om de Bijbel te lezen. Een hermeneutiek. Een manier van denken die ervan uitgaat dat de verschillende Bijbelschrijvers en Bijbelboeken één groot verhaal vertellen dat geschreven is door één goddelijke Auteur – het verhaal van Christus.
Vind je dat een beetje wetenschappelijk klinken? Je hebt gelijk, maar…
Het richtsnoer van de Bijbelse theologie is van groot belang omdat het de bewaker en de gids van jouw gemeente is. Het bewaart de christelijke gemeente voor verhalen die niet kloppen en voor wegen die doodlopen. En het leidt tot betere preken, betere praktijken en betere wegen.
Bijbelse theologie als bewaker van de kerk
Neem nu de vrijzinnige theologie. Daardoor wordt de verhaallijn van het verlossende werk van God verandert in een verhaal over verlossing van bijvoorbeeld financieel onrecht of graaiende politici. Dit soort heilshistorische lijnen zijn misschien niet helemaal verkeerd, maar ze doen me denken aan de manier waarop een van mijn dochters verslag doet van een ruzie met haar zus. Ze zegt dingen die waar zijn, maar ze laat ook details weg, benadrukt bepaalde dingen en vult dingen in die ze niet hard kan maken. Precies zo moet je de vrijzinnige verhalen zien tegenover de Bijbelse verhaallijn van het evangelie.
Het richtsnoer van de Bijbelse theologie is van groot belang omdat het de bewaker en de gids van jouw gemeente is.
En het rooms-katholicisme, waarin priesters en sacramenten een middelaarsfunctie vervullen die sterk riekt naar het oude verbond.
Of het welvaartsevangelie, dat ook elementen van het oude verbond in het nieuwe verbond integreert – voor zover het oude verbond spreekt over zegeningen.
Andere groeperingen vallen niet terug op de verlossing van het verleden, maar grijpen vooruit op de verlossing van de toekomst. Vroeger waren dat de doperse volmaaktheidsdrijvers, die dachten dat ze nu al een hemel op aarde konden krijgen. Een eeuw geleden probeerden progressieve liberalen hetzelfde. En nu zijn het de mensen die zich sterk maken voor een cultuurverandering die het verhaal op een subtiele manier aanpassen.
Je kunt de lijst zo lang maken als je wilt, of je nu denkt aan ‘christelijke’ sekten zoals mormonen en Jehova’s getuigen, of over bewegingen binnen de kerk, zoals het sociale evangelie, vrijzinnigheid of bepaalde vormen van fundementalistisch seperatisme. Soms relatief onschuldig, soms heel gevaarlijk.
Het punt is dat een onevenwichtig (of vals) evangelie of een onevenwichtige (of valse) kerk ofwel gefundeerd is op een aantal ‘bewijsteksten’ die losgezongen zijn uit het complete verhaal, of gebaseerd is op een compleet verhaal dat helemaal vervormd is.
Of ze verbinden de twee Bijbelse verbonden op een verkeerde manier aan elkaar – ze gaan uit van te veel of juist te weinig continuïteit, of ze kunnen afschaduwing en dat wat ermee afgebeeld wordt niet uit elkaar houden, of ze hebben te weinig of juist te veel aandacht voor eschatologie. Misschien beloven ze een hemel op aarde of misschien zien ze het geestelijk leven juist als iets wat alleen geestelijk is en niets met het lichaam te maken heeft.
Hoe het ook zij, een slechte en onevenwichtige theologie heeft in alle gevallen een slechte en onevenwichtige evangelieprediking tot gevolg, en door zo’n evangeliesprediking ontstaan slechte en onevenwichtige gemeenten.
De keerzijde is dat goede, Bijbelse theologie het evangelie en de kerk bewaakt. “Een stevige Bijbelse theologie bewaart christenen voor flagrante versimpelingen”, stelt D. A. Carson.
Dat betekent dat het de taak van een predikant is om (1) goed thuis te zijn in Bijbelse theologie en (2) enig idee te hebben van de verkeerde theologieën die invloed uitoefenen op de mensen die bij hem naar de kerk komen. Tegenwoordig hebben veel van hen wel iets meegekregen van het welvaartsevangelie. Kun je ook uitleggen wat daar verkeerd aan is?
Bijbelse theologie als gids van de kerk
Bijbelse theologie is echter niet alleen een bewaker, maar ook een gids. Bijbelse theologie leidt tot goede prediking, een goede missionaire houding, goede erediensten, goede kerkelijke structuren en een gezond christelijk leven.
Een slechte en onevenwichtige theologie heeft in alle gevallen een slechte en onevenwichtige evangelieprediking tot gevolg.
Een gids die leidt tot goede prediking
Als je aan de slag gaat met het bestuderen van een tekst en het voorbereiden van de preek zorgt Bijbelse theologie ervoor dat je je niet baseert op een paar bewijsteksten of dat je een onevenwichtig verhaal brengt over het heil.
Bijbelse theologie plaatst elke tekst in de juiste context van de canon en helpt je om in te zien wat deze tekst te maken heeft met de persoon en het werk van Christus. Het behoedt je voor moralisme, zodat Christus daadwerkelijk centraal zal staan. Het laat het juiste verband zien tussen de oproep tot een heilig leven en jouw heiliging in Christus, tussen geloof en werken. Het leidt tot prediking waarin de waarheid uit de doeken gedaan wordt en waarin de oproep tot bekering klinkt. Het garandeert dat elke preek onderdeel uitmaakt van het grote verhaal.
Kortom: predikant, je kunt niet zonder Bijbelse theologie als het gaat om het belangrijkste onderdeel van je roeping: Gods Woord verkondigen en uitleggen.
Een gids die leidt tot een goede missionaire houding
Ook wat betreft evangelisatie-activiteiten en betrokkenheid op de buitenwereld, zorgt Bijbelse theologie voor de juiste balans; aan de ene kant zullen de verwachtingen niet te hoog gespannen zijn (door te veel aandacht voor eschatologie), aan de andere kant worden de eisen niet te laag gesteld (door goedkope genade, oppervlakkig geloof, het accepteren van ongeloof binnen de gemeente, prediking zonder appèl).
Goede Bijbelse theologie belooft niet dat we in dit leven het beste al zullen ontvangen (of het nu gaat om gezondheid en welvaart, om een opwekking in de stad of om sympathie onder de elite) . Aan de andere kant leert Bijbelse theologie ons niet om de cultuur te mijden of om niet het goede voor de stad te zoeken met projecten waarmee we liefde en rechtvaardigheid brengen.
Bijbelse theologie stelt zending en evangelisatie centraal, maar maakt geen onterecht onderscheid tussen woord en daad. Die twee zijn niet te scheiden als het gaat om het getuigenis en de missie van de kerk, zoals we duidelijk zien in de geschiedenis; in de verhaallijn van Adam tot Abraham, van Abraham tot Israël, van Israël tot David, van David tot Christus en van Christus tot de kerk.
Een gids die leidt tot goede erediensten
Dat David naakt voor de Ark des Verbonds danste, is dat een maatstaf voor onze kerkelijke bijeenkomsten? Nee? En hoe zit het dan met de wierook die priesters onder het Oude Testament gebruikten, en met het inzetten van instrumenten en koren, en met het brengen van offers tijdens diverse hoogtijdagen, en met het lezen en uitleggen van de tekst van de Bijbel? Een juiste Bijbelse theologie helpt je bij het zoeken van een antwoord op de vraag wat we mee mogen nemen naar het nieuwe verbond en wat we in het oude verbond achter moeten laten.
Een antwoord op die vraag hangt, nogmaals, voor een groot deel af van hoe je de relatie tussen de twee verbonden ziet, van je visie op continuïteit en discontinuïteit, en van de vraag hoe je het interpreteert dat Christus met Zijn werk alles vervuld heeft. Het hangt ook af van de vraag welke taak de gemeente die Christus vergadert volgens jou heeft gekregen.
Het volk van God heeft altijd een voor- en een achterdeur. Dat betekent dat er sprake moet zijn van lidmaatschap en tucht.
Dit klinkt allemaal misschien wel erg wetenschappelijk, predikant. Maar wat de praktijk is in de gemeente hangt samen met verschillende aspecten van de Bijbelse theologie. De vraag is: heb je er over nagedacht met welke aspecten van Bijbelse theologie die praktijk samenhangt?
Een gids die leidt tot goede kerkelijke structuren
Op dezelfde manier laat de verhaallijn van de Schriften ons nadenken over vragen rond continuïteit en discontinuïteit wat betreft de manier waarop we het kerkelijk leven organiseren. Als het gaat over continuïteit: het volk van God heeft altijd een voor- en een achterdeur. Dat betekent dat er sprake moet zijn van lidmaatschap en tucht. Als het gaat om discontinuïteit: onder het nieuwe verbond wordt het volk van God op een totaal andere manier geleid dan onder het oude verbond. Ten eerste zijn alle kinderen van God nu priesters. Ten tweede zijn de ouderlingen die God heeft aangesteld onderherders die de kudde weiden in het Woord.
Hoe je de vraag beantwoord wie lid van een gemeente mag zijn, hangt dus zonder twijfel af van Bijbelse theologie. Is lidmaatschap alleen iets voor gelovigen, is het voor gelovigen en hun kinderen? Dat hangt af van de vraag hoeveel continuïteit je ziet tussen besnijdenis en doop.
Een gids voor een gezond christelijk leven
Tot slot is het goed om stil te staan bij het belang van Bijbelse theologie voor een gezond christelijk leven, en hoe dat leven een plek krijgt in de plaatselijke gemeente. In de geschiedenis van de exodus was verlossing iets collectiefs. Maar in het Nieuwe Testament is verlossing toch individueel?
Nou ja, het is maar net hoe je aankijkt tegen de verhouding tussen het oude en het nieuwe verbond en wat Christus in het nieuwe verbond tot stand heeft gebracht. Zou je niet kunnen stellen dat een verbondshoofd ook het bestaan van een verbondsvolk impliceert (zie Jeremia 31:33 en 1 Petrus 2:10)? Bovendien stelt Paulus dat de tussenmuur die scheiding maakte tussen jood en heiden is afgebroken en dat precies op het moment dat zondaren verzoend werden met God “één nieuwe mens” geschapen werd (Efeze 2:11-22 ).
Een groot deel van geestelijke groei heeft niets te maken met wat ik in mijn stille tijd doe. Het gaat erom hoe ik leer leven vanuit mijn nieuwe identiteit als lid van het gezin.
Als het zo is dat het heil in het Nieuwe Testament net zozeer geadresseerd is aan “een volk” als in het Oude Testament – ook al ervaart ieder individu zijn verlossing op een ander moment, en niet op hetzelfde moment zoals bij de exodus – dan hoeft het niet te verbazen dat het christelijk leven in wezen ook iets collectiefs is. Het was mijn vader die me geadopteerd heeft, maar daarmee kwam ik ook in een gezin terecht; dat ik zijn zoon of dochter ben, betekent tegelijk dat ik broer of zus ben.
Deze collectiviteit heeft heel wat consequenties voor het onderwijs in een gemeente, voor de gemeenschap der heiligen en voor de cultuur. Een belangrijke reden voor het bestaan van een lokale gemeente – als bovenstaande bijbels-theologische redenering klopt – is simpelweg het vormen van een gemeente. Van een nieuw gezin, een nieuw volk, een nieuwe cultuur, een nieuw lichaam. Een groot deel van geestelijke groei heeft niets te maken met wat ik in mijn stille tijd doe. Het gaat erom hoe ik leer leven vanuit mijn nieuwe identiteit als lid van het gezin.
Aan de andere kant kun je je goed voorstellen dat er ook een Bijbelse theologie is waarin het individu zoveel nadruk krijgt dat het ten koste gaat van het geheel (zoals je dat soms in de orthodoxe theologie tegenkomt) of waarin het collectief en maatschappelijke structuren zoveel nadruk krijgen dat er geen aandacht meer is voor de schuld van het individu (zoals je dat soms in de vrijzinnige theologie tegenkomt).
Een juiste Bijbelse theologie geeft je zicht op de juiste verhouding tussen “alreeds” en “nog niet” in het christelijk leven.
Het inzicht in de grote verhaallijn kan je ook helpen om te weten wat je kunt verwachten van andere leden: hoe veel rechtvaardigheid, hoeveel overwinning op de zonde, hoeveel geestelijke genezing voor slachtoffers van onrecht, hoeveel herstel in gebroken relaties. De Bijbelse lijnen – zoals jij die ziet – vormen de manier waarop je omgaat met verdriet en slechtheid en rechtvaardigheid die je tegenkomt in je eigen leven en dat van anderen.
Met andere woorden: een juiste Bijbelse theologie geeft je zicht op de juiste verhouding tussen “alreeds” en “nog niet” in het christelijk leven. Maar al te makkelijk ga je de fout in door te veel vanuit het “alreeds” of juist vanuit het “nog niet” te denken.
Samenvattend: een juiste Bijbelse theologie is een betrouwbare gids in het christelijk leven, met name als het gaat om het leven binnen de plaatselijke gemeente. En het bewaart de kerk voor verkeerde accenten, verkeerde verwachtingen en een verkeerd evangelie.
