Een trauma is een vorm van lijden, namelijk het soort waarbij iemand het moeilijk heeft om ermee om te gaan. Allemaal wonden die ons doen wankelen. Een wond die zich diep in ons bewustzijn graaft. Een te zware tragedie voor ons. Het is in het verleden gebeurd, maar het komt elke keer weer terug in het heden.
Te vroege seks.
Plotselinge dood.
Vertrouwd geweld.
Geschonden vertrouwen op intiem niveau.
Langdurige verwaarlozing.
Gerechtvaardigde misbruik.
Indringende pijn.
Het trauma van oorlog en het trauma van misbruik hebben dingen gemeen, maar zijn niet hetzelfde. We zullen ons hier richten op trauma opgelopen door misbruik die oorlogsmetaforen nodig hebben om wijs te worden uit het tumult dat zich afspeelt in ons brein en hart, ondanks dat die zo vaak dicht bij huis gebeuren.
Hoe gaan we als gelovigen, gelovig om met de overweldigende wonden en triggers?
Trauma voor christenen
Sommige christenen hebben geleerd om te denken dat, vanwege het bevrijdende werk van Christus, echte geloven geen traumatische symptomen ervaren in de rest van hun leven. Aan de andere kant worden door andere goed-bedoelende christelijke psychologen hoop en vrijheid ontnomen, doordat zij aandringen dat we het moeten verwerken: we moeten ons exclusief op ons trauma focussen, we moeten tot in lengte van dagen over onze pijn praten, we moeten bezeten zijn van ons trauma, we moeten in beslag genomen worden door onze wonden. Zij hebben het idee dat we alleen vrij kunnen zijn van ons trauma, als we er onszelf helemaal in overgeven. De ene is wreed optimisme en de ander doet alsof trauma’s ongeneeslijk zijn. Allebei de opvattingen zijn vormen van valse getuigenissen.
Beide opvattingen zijn dingen die professionals zeggen. Beide zijn ook dingen die amateurs zeggen. Afhankelijk van de omstandigheden, beide zijn ongeveer correct en beide zijn totaal fout. Dus hoe weten we wat we moeten geloven over ons zelf, en over God? De kerk lijkt wisselvallig te zijn tussen twee stromingen: 1) lerende dat Christus aandringt bij de gewonden om een soort van stapje voor stapje naar herstel gaan, of 2) erop staan dat een levenslang psychologisch trauma een volledige menselijke ervaring is, waarbij God niet veel kan helpen.
Er zijn talloze verhalen van kerken die traumatische ervaringen en eindeloze stress verbloemen met het herleiden van de oorzaak, onderschattende en krenkende de echtheid en noodzakelijkheid van de echte weeklacht. Daarnaast zijn er ook vele andere verhalen van relaties tussen ouders en kinderen die totaal vernield zijn, laat staan de relatie tot God, omdat een psycholoog te gefocust was op het trauma zelf. Om deze redenen is het woord trauma zowel te weinig als te veel gehoord in deze dagen. Te weinig in het aandacht geven aan de diepgaande vernieling door misbruik, en te vaak als het beheersende, cruciale woord in ons verhaal.
Vijf gaven van God voor de getraumatiseerden
Hoe kunnen we over Christus spreken zonder de veelbelovende goede wensen die misschien niet uit komen in dit leven? Hoe kunnen we een trauma benoemen zonder iemand volledig goed te praten, vanwege slechte patronen van zondige en vernielende symptomen? Hoe kunnen we het over trauma hebben met duidelijkheid en eerlijkheid, zonder het ons te laten beheersen of te verteren? Hoe kunnen christenen gelovig en liefdevol de waarheid over een trauma vertellen? Hier zijn vijf dingen die God aan de getraumatiseerden geeft.
1. God vergeet het kwade niet
God vergeet het kwaad niet dat onze trauma’s veroorzaakt heeft. Hij vergeet het leven van onze verloren geliefde niet, de overtreding van onze misbruiker, de ongelooflijke pijn van geweld, de shock en ontsteltenis van een verlies, de pijnlijke spijt over wonden waar wij zelf verantwoordelijk voor zijn. Op een dag zal Hij het allemaal in het licht brengen met kristalheldere klaarheid en perfecte rechtvaardigheid. Je bewijst jezelf een slechte dienst als je de wond van het trauma verbergt. Satan wil dat je je verstopt en je anders voordoet. God wilt dat je eerlijk naar Hem toe komt met elk pijnlijk detail.
Trauma wordt allereerst verzacht door al het slechte ‘slecht’ te noemen, en alles dat verschrikkelijk is een ’trauma’ te noemen. De gevolgen van een trauma zijn alleen te overleven en kunnen geminimaliseerd worden als de hele misère aan het licht is gekomen. Het verleden zal niet worden witgewassen omwille van het beschermen van de bevoorrechten. De mannen of vrouwen, de koningen, de machtigen, de leiders van een institutie, allen die hun macht misbruikten voor hun eigen persoonlijke profijt – alle slechte daden zullen naar behoren worden bestempeld als slecht, en zullen onthouden worden als de oorzaken van de vereeuwiging van het trauma.
2. God vertelt verhalen over trauma die beter zijn om te vergeten
De duisternis vergoelijken omwille van een verlossend verhaal laat alleen maar een trauma langer voortduren. De kleinste tekenen van functionaliteit ‘genezing’ en ‘vooruitgang’ noemen kan zelfs het proces van genezing en vooruitgang ondermijnen door de pijn en het verlies te minimaliseren. Het proces van herstel is meestal niet onmiddellijk. Zo veel mogelijk waarheidsgetrouwe zelfbeoordeling en eerlijkheid naar jezelf toe is wat ons in Gods waarheid plaatst. Niet door te proberen om verlossende emoties en vooruitgang te verzinnen, voordat dat er daadwerkelijk is.
God spreekt over trauma’s met nauwkeurigheid. Geen dubbelzinnige praat over ‘duisternis’, ‘schande’, of ‘ketenen’ beschrijft de overtreding van misbruik accuraat, noch de zelfbeschadigingscyclus waarin de slachtoffers geworpen worden. Geen grofheid of het delen van het trauma met iedereen. Niet het van de daken roepen of elk gesprek ermee beladen. God omhelst en moedigt juist nuance aan.
De verhalen in het Oude Testament zijn ongelooflijk gedetailleerd. Alsof we ingespannen kijken naar bewakingscamera beelden, zo heeft God de schrijvers geïnspireerd om de gebeurtenissen met zulk geweldig detail op te schrijven. Juda en Tamar (Genesis 38). Een Leviet en zijn bijvrouw (Richteren 19). Amnon en Tamar (2 Samuel 13). Dit zijn geen fraaie, maar verschrikkelijke verhalen over de traumatische ervaringen onder Gods kinderen. God ging niet tussenbeide staan om het kwaad te voorkomen. God bestuurde niet elk onderdeel van het lijden, noch gaf hij de slachtoffers een sprookje over snel herstel. Maar toch zette God de slachtoffers in Zijn plan van herstel.
Het verhaal van Juda en Tamar onderbreekt het verhaal over Jozef. Het verhaal van de Leviet en zijn bijvrouw onderbreekt de laatste paar verhalen van de Richteren. Het verhaal van Amnon en Tamar onderbreekt David’s familiekroniek over Absalom en Bathseba. God onderbreekt de verhalen van verlossing met korte verhalen over levens die onderbroken worden door een trauma, waarvan sommige verhalen nooit opgelost zijn.
3. God spreekt specifiek tegen de diepte van ons lijden
God geeft ons woorden voor misbruik. Grote stukken van de bijbel zijn geschreven in poëzie, omdat loutere proza niet genoeg woorden heeft voor de pijn en moeite en emotie. Iets wat met poëzie wel kan.
Niet alle gebeden hoeven te eindigen in majeur, ondanks wat veel simpele blogs, boeken en preken zouden kunnen zeggen. Het boek Klaagliederen (van verdriet) eindigt in een snik: in Gods armen, maar nog steeds breekbaar en kwetsbaar. Nog nog steeds angstig wachtend op de volgende slag van Zijn zwaard. Nadat het vertrouwen geschonden lijkt te zijn – het vertrouwen in een God die de pijn had kunnen voorkomen, het vertrouwen in een vriend die ons had moeten beschermen, het vertrouwen in een systeem dat ons had moeten verdedigen- gaat de pijn en het trauma nog veel dieper. Zoals het in Davids gedicht is beschreven:
Hij slaat zijn handen aan wie vrede met hem had,
Hij ontheiligt zijn verbond.
Zijn mond is gladder dan boter,
Maar zijn hart wil strijd;
Zijn woorden zijn zachter dan olie,
Maar het zijn getrokken zwaarden. (Psalm 55: 21-22)
God geeft ons betere woorden. Woorden die beter verhalen wat er speelt. Hij geeft ons de poëtische stem van de realiteit.
De waarheid kan als een zware last voelen voor degene die pijn lijden, maar het is uiteindelijk de enige verzachting voor de onderdrukten. Waarheidsgetrouwe en mooie woorden snijden door de misleidende uitleggingen van het Woord met hun begeleidende half-waarheden. Klaagliederen. Jeremia. Jesaja 1-40. Psalmen 3-12. Wanneer het misbruik ons begint te isoleren, komt God naast ons staan met woorden die we nooit volledig hadden kunnen begrijpen als we ergens anders waren.
4. God geeft ons Hemzelf, zelfs in het midden van ’triggers’
Iets is een ’trigger’ als het verleden de toekomst onderbreekt zonder excuus, en vaak ook zonder waarschuwing. Soms hebben we niet eens door dat we getriggerd zijn, maar komen we daar veel later pas achter (misschien kom je er wel nooit in dit leven achter). Heb je ooit een onverklaarbaar gevoel van angst of boosheid gevoeld? Heb je dat gevoel keer op keer bij één persoon of in een specifieke locatie? Hoe verhoudt zich dat tot jouw huidige situatie of je ervaringen in het verleden? Onze triggers zijn noch goed noch slecht. Ze zijn hulpmiddelen die ons lichaam ons geeft om ons te beschermen tegen toekomstige schade. Vaak zijn ze overactief en vertellen ze dat er gevaar is, terwijl dat er niet is. Hoe gaan we daarmee om? De bijbel geeft ons krachtige woorden in onze verdediging:
‘Laat uw wezen achter, Ik zal hen in het leven behouden, en laten uw weduwen op mij vertrouwen.’ (Jeremia 49:11)
Maar wezen sterven. Weduwen sterven. Wat goeds doet God voor hen als Hij ze vasthoudt? Krachten van bescherming dat ons ooit een gevoel van stabiliteit en liefde gaf, is uit onze armen gerukt. De getraumatiseerden zijn in het gezicht geslagen met het besef van de nijpende situatie waarin de mensheid zich bevindt: de God Die alles kan, belooft ons geen voorspoedig leven. De bijbel schuwt de wreedheid van deze wereld niet.
‘Laat eenieder voor zijn naaste op zijn hoede zijn, en vertrouw op geen enkele broeder, want elke broeder doet niet anders dan bedreigen, en elke vriend gaat rond met lasterpraat.’ (Jeremia 9:4).
Houd Jeremia 49:11 en 9:4 eens in het licht. Vertrouw op je geheiligde onderbuik gevoel, maar ga naar de bodem van je triggers. Wanneer vertellen zij je een sterk verhaal over gevaar? Angst is vaak een doemprofeet vanuit een toekomst die bestaat uit halve waarheden. De getraumatiseerden moeten door het spirituele gevecht heen zoals iedereen, alleen dan met een bijzondere handicap.
Vertrouw en wantrouw. Stap naar buiten, maar struikel niet. Onderwerp je niet aan de gevangenis van je angst, maar accepteer de grenzen die het je oplegt: ‘Wees bedachtzaam als de slangen en oprecht als de duiven’ (Mattheüs 10:16). Weet dat het niet jouw fout was, en begin niet met iedereen te beschuldigen van alles. Het Evangelie kan echt de onmogelijke gevoelens schenken van blijdschap, hoop en liefde aan hen die bereid zijn om, door het geloof, dapper de onmogelijkheden te omhelzen.
5. God geeft ons toestemming om te voelen met het geloof
We zouden hierdoor ons beledigd kunnen voelen: ‘Ik heb Gods toestemming niet nodig’. Maar de Bijbel creëert een plek voor ons waar we onze gevoelens mogen uiten en onze pijn kunnen verwerken – als we dat doen met geloof; Als we geloven in de beloftes van God, zelfs als die ver weg of onbetrouwbaar lijken te zijn. Johannes Calvijn schreef over zijn pijn: ‘Ik raakte deze wonden niet aan, omdat zij ongeneesbaar leken, totdat God Zijn Hand er op legde.’ De isolatie van het trauma lijkt nog erger te worden wanneer we weten dat er een God is die ons een oplossing zou kunnen brengen, maar het niet doet.
Het christelijk leven verwelkomt vaak lijden, of maakt onze ervaringen met lijden meer intens. God geeft ons toestemming om te zeggen: ‘dit leven is moeilijker.’ Dat was het zeker voor de apostel Paulus (2 Korinthe 11:23-27). Veel dingen zouden makkelijker zijn geweest zonder Christus. Zelfs het genezen van ons trauma zou misschien sneller zijn gegaan als we niet hadden hoeven jongleren bij onze genezing met vragen over goddelijke soevereiniteit en het kwaad.
Je kan vrijgemaakt worden
Teveel ‘verzorging’ voor slachtoffers van misbruik komt neer op weinig meer dan een toverstok zwaaien over een seculaire groepstherapie. De kerk zal nooit de perfecte plaats zijn in deze tijd. De kerk zal nooit zoveel kennis hebben als een trauma kliniek, of zo getraind of gespecialiseerd als een therapeut, of zo warm als een vriend uit de kinderjaren. Of in sommige gevallen alles van het hier boven genoemde. Er is nergens zoiets als een perfecte gemeenschap. Nog niet. Eis dat ook niet van anderen of, als kerk: doe niet alsof je daar in de buurt komt.
Soms voelt het erg goed om beloften te doen die God zelf niet maakt, zoals: ‘Jezus zal je pijn wegnemen.’ Soms doet Hij dat, soms ook niet. Maar het is belangrijk om te weten dat je van een trauma niet levenslang last hoeft te hebben. Het is niet iets dat ons hele leven hoeft te beheersen. Geen trauma is groter dan God. Het kan moeizaam zijn om te verwerken, zelfs als je in het licht van de genade staat. Het vereist geduld en durf, door de Heilige Geest gegeven. Maar velen zijn echt genezen, en meer hebben geleerd om vol van genade en vruchten verder te leven. Ondanks hun pijn en triggers. Al ons lijden is een uiting van het christelijke denken over het bestaan op deze aarde.
Velen van ons zien zichzelf misschien niet de glorie van God in rennen, maar meer hinkelen, of anderen gedragen omdat ze kreupel zijn (Markus 2:4). Maar houd moed, Christus zelf weigert om de littekens van Zijn aardse pijn te vergeten. Zelfs in Zijn glorie: ‘Ik zag een Lam, als geslacht’ (Openbaringen 5:6). Christus Zelf is Degene Die de breekbaarheid van de banden van de dood duidelijk maakt. Het kan zijn dat we niet het volle gewicht van die hoop vandaag voelen, maar op een dag zullen we dat zeker wél voelen.
