Onlangs kwam ik met mijn 6-jarige zoon op de eerste hulp terecht. Dit komt vaker voor dan ik voor mijn kind zou willen. Maar vanwege zijn speciale behoeften is zijn gezondheid wat kwetsbaarder dan normaal.
Hij kwam deze keer voor controle vanwege een naar virus dat hem onder andere koortsig maakte. Ze gaven hem infuusvloeistoffen en deden enkele testen bij hem. Mijn zoon is ondertussen niet onbekend meer met de meest ongemakkelijke prikken. Maar nog steeds heeft hij een vrij intuïtieve reactie op een aantal van die prikken. En als zijn moeder kom ik dat ook bij mezelf tegen.
Natuurlijk gaan we er anders mee om. Hij huilt en probeert het te vermijden; mijn hart bonkt en ik probeer er doorheen te komen. Maar we voelen in een bepaald opzicht toch ook echt hetzelfde. Als zijn moeder voel ik zijn angst en verwarring alsof die in mij zitten.
Mijn liefde voor hem dwingt me om me uit te spreken zodat er geen onnodige pijn op zijn pad komt. Ik zorg ervoor dat de verpleegster deskundig is als het gaat om lastig te prikken aderen. Ik zorg ervoor dat we genoeg mensen in de kamer hebben om hulp te bieden als dat nodig is. Ik weet precies welke dingen hem zullen afleiden, al is het maar even. En ik weet wanneer alle hoop op afleiding weg is en we het gewoon gedaan moeten krijgen.
Wat ik net heb beschreven is een zeer intuïtief, instinctief deel van het moeder zijn. Het wordt vaak aangeduid als empathie – dat wil zeggen, het plaatsvervangend ervaren van de gevoelens van een ander.
Gift van God aan de vrouwen
Onderzoek toont aan dat vrouwen in het bijzonder wanneer ze andere mensen in pijn zien empathischer zijn dan mannen. Ik denk dat dit een prachtig ontwerpkenmerk is dat God aan vrouwen heeft gegeven. Het komt niet alleen ten goede aan de kinderen die we zouden kunnen krijgen, maar aan de hele gemeenschap.
Een vrouw die gevoelig is voor de gevoelens van anderen, vooral hun pijn, zal een soort van eerste hulp zijn. Ze is in staat om degenen in pijn te helpen. Ze kan de alarmbel luiden dat iemand in nood is. En heel praktisch voor moeders kan ze de behoefte van haar kind aan voedsel, slaap en aandacht aanvoelen. Ze kan een sombere blik van haar tienerdochter of -zoon waarnemen. Ze kan het zien wanneer haar man met frustratie over zijn werkdag rondloopt. Is dit niet heel treffend in Gods ontwerp voor een vrouw? Degene die Hij een hulp noemde (Genesis 2:18)? Wat een prachtig geschenk heeft God aan vrouwen gegeven.
Maar zoals met alle gaven van God die we in deze zondige wereld gebruiken, kunnen we de door God gegeven empathie vervormen. Zou je met mij willen overwegen of het mogelijk is dat empathie een tiran wordt? Empathie is onmisbaar voor het opvoeden van kinderen en het zorgen voor kwetsbaren. Hoe kan het dan misgaan?
We kunnen empathie op minstens drie manieren vervormen of misbruiken.
1. Geïsoleerde empathie
We vervormen empathie als we het isoleren en aan zichzelf overlaten.
Laten we opnieuw even de situatie met mijn zoon op de eerste hulp in gedachten nemen. Alleen deze keer doe ik niet het beste voor mijn zoon ongeacht het gemak. Laten we ons voorstellen dat ik mij laat regeren door de empathie. Wat zou er dan gebeuren?
Ik voel de pijn van mijn zoon en ik identificeer me met zijn sterke emotionele reactie om een infuus te willen vermijden. En vervolgens bezwijk ik voor zijn verlangen. Ik doe niet wat mijn rationele verstand weet dat het beste voor hem is. In plaats daarvan hecht ik de meeste waarde aan wat hij voelt dat het beste is. Zijn gemak op de korte termijn wordt het doel, in plaats van zijn gezondheid op de lange termijn.
Wat is er misgegaan? Ik ontkoppelde empathie van de realiteit, van de waarheid. Waarheid zonder de zachtmoedigheid van de liefde kan schade aanrichten; evenzo stelt ook empathie los van de waarheid zich egoïstisch op als liefde. Maar deze geïsoleerde empathie maakt de liefde irrationeel, ondoordacht. Het kan iemands pijn voelen en rivieren van tranen laten stromen. Maar het heeft geen zin in het ongemakkelijke werk, om zich uit de put te graven, om de infuusprikken te doorstaan.
2. Lafhartige empathie
We vervormen empathie ook wanneer we zogenaamd meelevend de zonde vertroetelen.
Empathie is een egoïstische lafaard wanneer het ons vertelt om de zonde te vertroetelen in anderen. Zonde die ons verdrietig of boos zou moeten maken. Stel dat je een vriendin hebt die in een moeilijk huwelijk zit. Haar man geeft haar meestal geen aandacht. In het zeldzame geval dat hij dat wel doet, is hij vernederend. Na drie jaar getrouwd te zijn, hervindt ze de liefde met een vriendje dat ze op de middelbare school had. Hij was makkelijk zat te vinden op Facebook. Hij waardeert haar. Ze is op weg naar een echtscheiding en voelt zich eindelijk gelukkig.
Vervormde empathie zou de vrouw vertellen dat haar zonde begrijpelijk is, dat die logisch is. Blinde empathie maakt de zonde rationeel in plaats van aanstootgevend. We zijn soms erg goed in staat om de zieke logica van de zonde te begrijpen. Maar we moeten er nooit – door angst en lafheid – vrede mee sluiten.
Vervormde empathie kan als liefdevol worden ervaren. Maar het zorgt ervoor dat het evangelie niet wordt geleefd.
Een gelovige vriendin zal terecht erkennen dat het huwelijk van haar vriendin moeilijk is. Dat de onachtzaamheid van haar man een zonde is. Ze zal verdrietig met haar zijn. Maar ze zal niet toestaan dat de huwelijksmoeilijkheden, die echt zijn, een excuus worden om het verbond dat ze voor God heeft gesloten op te geven.
Een liefhebbende vriendin staat niet empathisch aan de kant, terwijl haar zuster in Christus schipbreuk lijdt in het geloof (1 Timotheüs 1:19). Ze biedt niet de valse troost van het maken van excuses voor de zonde. Ze erkent de dodelijke gevolgen ervan. Ze doet dat genadig en geduldig. Maar ze houdt het slechte nieuws van de zonde niet achterwege. Want zonder dat slechte nieuws kunnen we niet komen tot het goede nieuws van het kruis van Christus en de daar gevonden vergeving. Vervormde empathie kan als liefdevol worden ervaren. Maar het zorgt ervoor dat het evangelie niet wordt geleefd.
Degenen die er een gewoonte van maken medelijden te hebben met anderen die gevangen zijn in de zonde, in huilerige saamhorigheid en niets anders – diegenen maken in feite gebruik van anderen en houden niet van hen. Wat ze daarbij winnen is de fijne innerlijke traktatie van het feit dat ze gezien worden als niet-oordelend en medelevend – als een veilige plek. Maar in werkelijkheid heeft hun gebrek aan moed om de waarheid te spreken de ander juist in de steek gelaten. De empathische vriendin heeft zich als meer meelevend dan God opgesteld. En daarmee is ze een glorieuze dief geworden.
3. Manipulatieve empathie
We verdraaien empathie als we het naar binnen laten keren en het een tiran laten worden.
Vervormde empathie doet vreselijke schade als het misbruikt wordt naar anderen toe. Maar het vernietigt geheel en al degene die haar empathie naar binnen toe keert. Het probeert te sympathiseren met de eigen trieste toestand. Dit wordt zelfmedelijden genoemd. Zelfmedelijden werkt zelfvoorzienend – ze is altijd hongerig en verlangend naar meer. Het maakt van het leven een rechtszaal, die voortdurend onweerlegbaar bewijs aanlevert dat zegt: ‘Je bevindt je in een nogal moeilijke situatie!’ en dan uitspraken doet dat dit onderstrepen.
Zelfmedelijden hoeft de werkelijkheid niet te verdraaien om zijn claim te maken. Met andere woorden, meestal is er hard bewijs dat je omstandigheden inderdaad zielig zijn. Maar de aanklager en de rechter die de rechtszaal van zelfmedelijden leiden, leveren nooit gerechtigheid. Het uitgevaardigde vonnis is altijd meer van hetzelfde – een eindeloze herhaling van zwelgen, fixeren, bejammeren en medelijden hebben met jezelf – een onbreekbare cyclus van cynische wanhoop.
De ‘arme ik’-instelling is nooit tevreden in het zich ellendig voelen over zichzelf. Het moet zijn ellende verspreiden naar anderen. Dat doet het door te pruilen, door niet meer te praten met anderen, door schuldgevoelens en manipulatie. ‘Oh, je gaat uit met vrienden vanavond? Nou, ik denk dat ik dan maar iets moet vinden om alleen te doen. Kon ik maar net zo vaak uitgaan als jij, maar we hebben niet allemaal zoveel geld te besteden. Ik veronderstel dat Emma er zal zijn. Ze heeft me al weken niet gebeld. Het lijkt wel alsof het niemand iets scheelt dat ik vorige week ziek was.’
Met andere woorden, als we onze empathie naar binnen richten, verleiden we anderen om zich te richten op onze omstandigheden – om zich te voegen bij het gejammer. We willen dat ze meegaan in onze emotie. Maar we weigeren ze het recht op een eigen perspectief dat kan verschillen van het onze. We zijn niet tevreden met hun oprechte sympathie en worden vreselijk beledigd als ze een oplossing zouden bieden voor onze pijn of problemen. Hoe durven ze te denken dat ze me kunnen helpen? Ze hebben geen idee hoe het is om te lijden zoals ik! De empathie is naar binnen gekeerd en wil eigenlijk geen hulp. Het wil op de troon zitten in plaats van God.
Empathie verlost
Ik geloof dat er maar één manier is om de kerk immuun te maken voor de vervormingen van een geïsoleerde, van waarheid verstoken empathie. Dat is door onszelf te vernederen onder de machtige hand van God (1 Petrus 5:6-7). We moeten een gepast gevoel van onszelf krijgen voor de troon van de soevereine God. Zie je, vervormde empathie wil dat we onszelf verootmoedigen onder de zielige hand van onszelf. Er is een soort van valse bescheidenheid die het gevolg is van het plaatsen van ervaringen van anderen boven de waarheid van Gods Woord. Het is een soort van zielige vernedering die gepaard gaat met een gevoel van medelijden met onszelf.
Maar we moeten onszelf verootmoedigen voor God. Hij is de Schepper van hemel en aarde. Hij is Degene Die het recht heeft om ons te vertellen wat de werkelijkheid is, want Hij definieert alles en roep het al tot leven. Als we nederig zijn voor Die Almachtige God, mag onze empathie niet de baas over ons zijn. God wil onze empathie niet uitwissen! Hij ontwierp het voor een goed doel. Maar Hij wil het op de juiste plek, op de knieën voor Hem.
Empathie moet de juiste plek krijgen. Het moet isolatie, lafheid en manipulatie weigeren en zich binden aan de waarheid. Wat voor een mooi effect kan ze dan hebben op de kerk! Wanneer we empathie aan God onderwerpen in plaats van aan ons zelf, dan transformeert God de empathie. Het wordt werkelijk een volwaardige liefde, in plaats van alleen maar het delen van emoties. En de volwaardige liefde van God is een werk van zijn Heilige Geest. Is dat niet waar we naar verlangen?
De gemakkelijke weg verlaten
Tenslotte moeten we, wanneer we voor de Heere knielen, ook op Hem vertrouwen met elk grammetje van ons wezen (Spreuken 3:5). Het kan zijn dat onze natuurlijke empathie ons vertelt dat de door de Geest gevulde liefde te moeilijk voor ons is of te ongemakkelijk voor de mensen om ons heen. Maar laten we desondanks er van overtuigd zijn dat we onszelf en anderen aan God kunnen toevertrouwen en niet in de valstrik van mensenvrees lopen (Spreuken 29:25).
De liefde van God werkt het grootst mogelijke goed tegen de hoogst mogelijke prijs voor onze eeuwige vreugde.
Als mijn zoon in het ziekenhuis pijn heeft, of als een vriendin in een gevaarlijke situatie verkeert, of als ik in een bijzondere beproeving terecht kom, wil ik vaak de gemakkelijke weg naar buiten. Soms zijn de kosten van ware liefde hoog. Het zou makkelijker zijn om je gewoon in te leven en het daar dan bij te laten. Maar keer op keer heeft God bewezen dat Hij meer ziet, meer begrijpt en meer geeft dan ik om iedereen die erbij betrokken is.
God de Vader liet ons de definitie van liefde zien toen Hij Zijn enige Zoon stuurde om voor ons te sterven. Als alleen empathie voor Zijn Zoon Hem dreef, zou Hij het nooit gedaan hebben. Maar Hij hield van Zijn Zoon en van ons. Juist daarom stuurde Hij Zijn Zoon om wreed te lijden, om te sterven, om opgewekt te worden en om voor altijd hoog aan Zijn rechterhand te zijn verheven, waar Hij over alles regeert. We kunnen op de liefde van God vertrouwen. Het is nooit een snelle oplossing. Maar het werkt het grootst mogelijke goed tegen de hoogst mogelijke prijs voor onze eeuwige vreugde.
