‘Niets groots komt het leven van stervelingen
binnen zonder een vloek in zich te dragen.’
‘Als je niet betaalt voor het product,
dan ben jij het product.’
‘Er zijn maar twee industrieën
die hun klanten gebruikers noemen:
illegale drugs en software.’
De Netflix-documentaire ‘The Social Dilemma’, die momenteel veel discussie veroorzaakt, zit vol met dit soort verontrustende doordenkertjes. In anderhalf uur maakt de docu je bewust van het verdienmodel van de grote techreuzen, zoals Google en Facebook. In grote lijnen komt de boodschap hier op neer: Sociale media zijn verslavend, bezorgen ons enorme gezondheidsproblemen en zijn een gevaar voor de democratie. Nieuw is deze waarschuwing niet, maar hij wordt nu wel erg indringend verwoord en verbeeld.
Algoritmes duwen mensen steeds verder hun eigen echoput in, waar ze alleen hun eigen gedachten, dromen en angsten bevestigd zien. Steeds vaker leidt dit tot fysiek geweld in de ‘echte’ wereld. Haatzaaierij via Facebook maakte in 2017 in Myanmar de geesten rijp om Rohingya-moslims te verdrijven met moord, plundering en verkrachting.
Het zijn vooral oud-medewerkers uit de top van big tech die in ‘The Social Dilemma’ aan het woord komen en alarm slaan. Dit zijn dus mensen die weten waar ze het over hebben. ‘Nooit eerder in de geschiedenis namen vijftig ontwerpers beslissingen die ingrijpen op het leven van twee miljard mensen,’ vertelt Tristan Harris, voormalig ‘design ethicist’ bij Google en hoofdrolspeler in de documentaire.
Big tech heeft er belang bij dat mensen zoveel mogelijk tijd op hun schermpjes doorbrengen. En dus maken ze hun software zo verslavend mogelijk. Tim Kendall, voormalig topman bij Pinterest, bekent in ‘The Social Dilemma’ dat hij verslaafd raakte door de verleidingstechnieken die hij zelf ontwierp.
Waar het kapitalisme eerder zeeën en bossen leegroofde, plundert ze nu de menselijke geest.
Waar het kapitalisme eerder zeeën en bossen leegroofde, plundert ze nu de menselijke geest. Filosoof Matthew B. Crawford wees hier eerder op in zijn boek ‘De wereld buiten je hoofd’: ‘Het vangen en vasthouden van onze aandacht is een cruciaal aspect van het kapitalisme geworden,’ stelde hij. ‘Onze aandacht heeft commerciële waarde, en de geraffineerde manier waarop deze wordt geoogst – vaak tegen onze wil in – is verontrustend. Want aandacht is ook het meest intieme dat je bezit: het bepaalt waarmee je je geest vult, waarover je nadenkt, hoe je de wereld tot je neemt. Aandacht is het fundament van ons geestelijk leven.’ Overigens zet ook Netflix allerlei technieken in om mensen ‘schermverslaafd’ te maken. Maar dit miljoenenbedrijf blijft in ‘The Social Dilemma’ (een ‘Netflix original’) uiteraard buiten schot.
In een geacteerd gedeelte zie je hoe mensen bij big tech alles op alles zetten om de aandacht van een gebruiker vast te houden: ‘Wijzig zijn nieuwsfeed! Zorg voor een like! Is er geen vriendin die hem kan taggen? We mogen hem niet kwijtraken.’ Het doet denken aan de scènes die C.S. Lewis beschrijft in ‘Brieven uit de hel’, over demonen die hard werken om hun ‘patiënten’ uit de buurt van de ware vreugde te houden. Zo geeft een demon deze ‘gouden tip’ die nog steeds actueel is: ‘Wij proberen de mens altijd weg te trekken van de natuurlijke vorm van elke vreugde in de richting van het onnatuurlijke, waar de geur van de Schepper de vreugde niet doorwaait, waar niets te genieten valt. Het recept is: een altijd groeiend verlangen naar een altijd slinkende vreugde. Roof de ziel van een mens en geef hem er niets voor terug – zó verkwik je waarlijk het hart van onze Vader.’
Met toestemming overgenomen van BasiC. Een platform dat je uitdaagt tot een leven dat dieper gaat, ‘back to BasiC’.
